Ilse van Rijn: Polder Cup, 2011

Jolas nahasia

Rotterdam erdialdean dagoen Witte de With arte institutuaren fatxada kolore berde biziko kartel batekin zegoen estalita; bertan, ubide zuzenek gurutzatutako eta lerro zuriz markatutako belardien irudia ikus zitekeen. Belardi guztiek batera lau futbol zelai osatzen zituzten, handi bat eta hiru txikiago, eta klarion-lerroek irregularrak ziruditen ubideen lerro zuzen guztiz perfektuekin alderatuta. Ubideek bloke asimetrikoetan banatzen zituzten zuloz eta koskorrez beteriko jolas-eremuak. Kartelak polderrean egingo zen futbol txapelketan parte hartzeko gonbita luzatzen zien oinezkoei, baina jolas-eremu ezohikoek argi uzten zuten arauak egoera bereziari egokitu beharko zitzaizkiola.

Oinezkoek aurre egin behar zieten arauen aldaketari eta paisaia ezagunaren hausturari. Futbol-zelaiek birbanatu egiten zuten zatitutako polderren paisaia ezaguna, eta paisaia nederlandar honen ezaugarri tipiko diren ubideek eta lur zingiratsuek jokoa jolasteko modua baldintzatzen zuten. Lana Witte de With egoitzan iragartzeak ere eztabaidagai bilakatu zuen arte institutua bera, eta birdefinitu egin zuen haren izaera. Alde batetik, kartel handiko paisaia ikusgarriak kontraste izugarria egiten zuen institutuaren arkitekturarekin, eta, bestetik, kirol-jardueraren poster itzelak Arte Garaikideko Zentroari funtzio berria ematen zion inplizituki: txapelketaren informazio-zentro ofizial izatekoa, alegia. Jokatu nahi zutenek bertan eman behar zuten izena, eta parte-hartzaileak Graafstroom barrutiko Ottolandeko joko-eremura eramango zituen eta bertatik ekarriko zituen autobusa ere institututik irtengo zen. Witte de Witheko ekitaldiak Maider López (1975) artistak SKOR fundazioaren eta Witte de Witheren eskutik garaturiko Polder Cup proiektuaren barruan zeuden bilduta.

Parte-hartzaileek bakarka edo taldean eman zezaketen izena futbol-txapelketan. Polder Cupeko talde bakoitzak bere izena aukera zezakeen eta taldeko kamiseta bat jasotzen zuten kideek. Arbitroek partidak garbi jokatzen zirela zaintzen zuten eta aurkezle batek jakinarazten zuen nork egon behar zuen non eta zer ordutan. Jokaldi bakoitzaren ostean gol kopuruaren berri ematen zuen, lehenengo final-laurdenetan, gero finalaurrekoan eta, azkenik, finalean: «Eta honako hau izan da irabazlea: …». Futbol-zelaien mugak ezartzeko klerazko marrez gain, kornerreko banderak zeuden, baita arauzko futbol-ateak ere. Ubideetan amaitzen zuten pilotak sareekin berreskuratzen zituzten eta huts egindako jaurtiketak salabardoak, kanoak eta arraunak erabilita ateratzen zituzten ur ertzetik. Ikusleek taldeak animatzen zituzten tribunetatik eta ogitarteko, tarta eta freskagarririk ez zen falta. Ekitaldia kontu handiz koordinatu zuten eta oso gauza gutxi utzi zuten lotu gabe. Txapelketa horrenbesteko arduraz antolatu izanak jokoan bete-betean sartzeko aukera eman zien jokalariei.[i] Atsedenaldietan, gainera, jendeak ubideen alde batetik bestera salto egin zezakeen ondo pasatzeko eta Holandako kirol tradizionala praktikatzeko. Giroa ikaragarri ona izan zen, eta eguraldia ere portatu zen. Maider Lópezek egunean eginiko bideoetako batean bi traktore ikus ditzakegu triki-traka eremua igarotzen, atzean zeru urdin argia dutela.

Alde batetik, jokoak aktibatu eta eguneratu egin zuen ubideek eta belardiek osaturiko polderren paisaia geometrikoa, eta izaera berezia eman zion. De Certeau-ren hitzetan, ekitaldiak leku (lieu) egonkor eta erabatekoa espazio (espace) dinamiko bilakatu zuen.[ii] Bestalde, Lópezen metrajeak erakusten duen bezala, futbol-partidak polderretan kokatzeak oso bestelako itxura eman zion paisaia zabalari. Izan ere, jokoak laburki zeharkatu eta eten zuen polderren paisaia ezaguna. Jokalariek eguneroko kezkak alde batera utzi eta uneaz gozatu zuten. Maider Lópezen lan guztietan bezala, Polder Cupen ere, testuingurua edo atzeko oihala burutsua izan zen oso.

Ekitaldiaren izaera publikoak edo bere proiektuen esperientzia partekatu izugarriak ahantzarazi egin diezagukeen arren, elementu bisuala ezinbestekoa da Lópezen lanean. Alderdi formalari erreparatuta, Polder Cup lanak gogora ekartzen digu Euskal Herriko mendietan eginiko Ataskoa (2005). Irratian, egunkarietan, eta flyerrak eta posterrak banatuta eginiko deialdiari jarraiki 160 gidari bildu ziren beren autoekin Aralarretik gertu, Intzan (Nafarroa), 2005eko irailaren 18an. Igande hartan, ibilgailuek errepidea blokeatu zuten lau orduz.[iii] Auto-ilara zentzugabeak girlanda koloretsu eta dirdiratsua osatzen zuen mendi-magalean. Polder Cupek bezalaxe, Ataskoa ingurune natural batean kokatzen zen eta paisaia eguneratzen, edertzen eta nabarmentzen zuen, eta harekiko elkarrizketa irekitzen zuen. Jarduera itxuraz espontaneoak gizabanakoen parte-hartzetik eta lankidetzatik ateratzen du indarra.

Polder Cup 2010eko Munduko Futbol Txapelketan zehar egin zen, txapelketa ofizialarekin kontrastea egiteko asmoz. Kirolak ikuskizun bilakatu izana kritikatzen zuen, eta haren testuinguru praktiko zentzugabeak eta arau zoroek (estandar profesionalen arabera) joko ofiziala parodiatzen zuten. Belar luzeak, polenak eta lur lohitsuek mugatu egiten zituzten jokalarien mugimenduak Polder Cupen. Ubideek zelaiak zeharkatzen zituzten eta gainera, ura egoteak jokoaren arau ofizialak «zuzendu» beharra zekarren. Jokalariek ezin zuten ubideen alde batetik bestera salto egin, eta, ondorioz, defentsa batek ezin zuen inoiz zelaiaren beste aldera joan. Horregatik, jokalariek aztertu eta berrikusi egin behar izan zituzten beren taktikak eta estrategia berriak diseinatu unean-unean, haiek formalizatzeko aukerarik izan gabe. Are gehiago, zelai guztiak desberdinak ziren, eta horrek interakzio modu berriak sorrarazi zituen talde jakin bateko erasotzaileen eta defentsen artean, baita talde lehiakideen artean ere. Ondorioz, (futboleko) hizkera berria sortu zuten.

Galdera ezinbestekoa da: Zer joko mota ari ziren jolasten Lópezen Polder Cup proiektuan? Ataskoak bezala, lan honek pertsona-talde batek talde gisa lor dezakeena erakusten digu, baina, horrez gain, orain eta hemen gaiaren inguruan eta joko jakin baten tradizioaren edo, oro har, kirolen inguruan hausnartzeko tartea irekitzen digu. Are gehiago, AdosAdos (2007) lanean bezalaxe –gogora dezagun lan horretan Lópezek eta Guggenheim Museoaren Lagunek museoarentzat behin-behineko galeria sortu zutela–, Polder Cupek arte institutuaren egitura instituzionala eta mugak aztergai bilakatzen ditu. Polder Cupek kartel berdearen bitartez eta hark Witte de With arte gunearentzat ekarri zituen inplikazioen bitartez lortu zuen. AdosAdosen kasuan, kide bakoitzari museoa estaltzen duen material berarekin, alegia, titanioarekin, eginak ziruditen panel bana emanez lortu zuen. Parte-hartzaileak antolatzeko modu espezifikoaz baliatuta eraikina luzatzea lortu zuten, eta egitura osagarria kideen babesaren isla bilakatu zen (zentzu arkitektonikoan). Polder Cupen, futbol-jokoa amaigabeko negoziazioaren mende dago. Holandako kultura burokratiko ezagunari eginiko keinua da; sistema honi «polder eredu» ere deitu ohi zaio eta horri egiten dio erreferentzia metaforikoki polderren paisaian kokatzeak.

Esan genezake Polder Cupek bi proposamen biltzen dituela: jolasa batetik, eta proposamen serioa, bestetik. Lanak gure eguneroko errealitatean esku hartzen du. Jokoan testuinguru eta ikuspegi oso desberdinetako pertsonek parte hartu zuten: futbol-jokalari amateurrek, artearen maitaleek, herri txikietako biztanleek eta hirietakoek, artistek eta kuradoreek. Guztiak ere, ekitaldirako bereziki sorturiko arau ezohikoen mende. Jokalarien aniztasunak ekintza autonomoaren eta parte hartzeko motibazio pertsonalaren inguruko gaiak azpimarratzen ditu. Baina futbol txapelketak erakusten du forma eta egoera arruntetara (landaguneko edo hirietako espazio publikoak, joko bat edo elkarte bat) ezohiko moduetan hurbil gaitezkeela edo haiek egokitzeko aukera dugula.

Horregatik, Polder Cup aldaketarako bidea irekitzen duen aukera gisa har daiteke. Baina ez du gai bakarra aurkezten; joko kontzeptual gisa antzezpen bat ere bada. Ezer baino lehen, futbol torneo batean «ikusleak dira aktoreak», Franz Erhard Walther[iv] artista alemaniarraren hitzetan (sarritan, Lópezen lana harenarekin konparatu izan dute). Baina Polder Cup ikusleria handiago batengana ere zuzentzen da. Esan genezake, nolabait, futbol partida baten izaera itxia bermatzen duten eta jokalaria jokoan erabat zentratzea ziurtatzen duten lau hormetako bat hausten duela. Bikoizketa bat gertatzen da: Polder Cupen partidaren jarraitzailea bikoiztu egiten da Lópezek hartutako ekitaldiaren irudiei erreparatzen dien ikusleagan. Horrek ahuldu egiten du jokoaren egitura bereizgarria eta, umoreaz baliatuta, zalantzan jartzen du haren «seriotasuna».

Futbol txapelketaren argazkien eta filmen ikuslea ere «ahuldu» egiten da. Irudietako eszenaratze ezohikoak filmetako plato bat ekartzen digu gogora, eta filmatutako materialak eta argazkiek –futboleko kromoei eta kiroletako estaldurari erreferentzia egiten diote– iradokitzen digute ikuslea partidaren ondorengo emaitzak ikusten ari den fana dela. Berriz ere, argi geratzen da kontrakoak itxuraz bakarrik direla kontrako. Aurkariak elkarrekin jartzerakoan, bat egiten dute eta ezarritako egiturak hausteko eta konbentzionalismoak desegiteko gai dira. Futbol jokoa metafora eraginkorra da rol desantolatzaile hori azaleratzeko. Hans-Georg Gadamer filosofo alemaniarraren hitzetan «pilota-jokoak beti egongo dira gure artean, pilotak edozein norabidetan mugitzeko askatasun osoa duelako, eta bere kabuz gauza harrigarriak egiten dituelako».[v] Maider Lópezen Polder Cupen ez dago kategoriarik, eta kontrasteek ustekabeko sigi-sagak eta birak sortzen dituzte.

 

Ilse van Rijn

2011ko apirila